Jakowlew Jak-1 - Cybernetyczna Gildia Strategów

W związku ze starzeniem się podstawowego sprzętu lotnictwa myśliwskiego ZSRR (który stanowiły głównie samoloty I-16 i I-153), w styczniu 1939 podjęto decyzję o rozpoczęciu prac projektowych nad myśliwcami dorównującymi samolotom zachodnim. W lutym odbyła się narada na Kremlu, z udziałem przedstawicieli władz, lotnictwa wojskowego, przemysłu lotniczego, konstruktorów oraz pilotów. Podjęto na niej decyzje o najpilniejszych zadaniach przemysłu lotniczego, gdzie szczególny nacisk położono na opracowanie nowych samolotów myśliwskich. Jednym z nowych myśliwców radzieckich miał zostać I-26 konstrukcji Aleksandra Jakowlewa. Nowy samolot miał łączyć w sobie cechy Messerschmitt-a Bf-109 oraz Supermarine Spitfire, a jego konstrukcja miała się opierać głównie na niedeficytowych materiałach.

Projekt wstępny tego samolotu został opracowany już w 1938r. Początkowo napęd miał stanowić silnik M-106 o mocy 1350 KM. Z powodu przedłużania się prac nad silnikiem, zdecydowano się ostatecznie na zastosowanie silnika M-105P. Prototyp został ukończony pod koniec 1939r., oblatany został 13 I 1940 przez Juliana Piontkowskiego. Prototyp wymagał licznych poprawek, m.in. przeprojektowano instalację paliwową i olejową oraz powiększono usterzenie pionowe. 10 VI 1940 samolot rozpoczął próby państwowe. Podjęto również decyzję o budowie serii informacyjnej. Pierwszy z tych samolotów gotowy był w październiku 1940 Próby zakończono w listopadzie 1940 i rozpoczęto produkcję seryjną w fabryce w Saratowie. Jako uzbrojenie zastosowane miały być dwa działka kal. 20 mm i dwa karabiny maszynowe.

W grudniu 1940r. zmieniono oznaczenie samolotu na Jak-1. Produkcja seryjna w fabryce niemającej doświadczenia w produkcji lotniczej (wcześniej produkowano tam maszyny rolnicze) szła jednak bardzo wolno, płatowce miały wady wykonania i odbiegały osiągami od prototypu. Jednocześnie kontynuowano budowę Jaków-1 w Moskwie na ograniczoną skalę (do końca 1940r. powstały zaledwie 64 egzemplarze). W październiku 1941r. produkcję samolotów z Moskwy przeniesiono do Kamieńska Uralskiego i Nowosybirska.

Wersje i odmiany:

Jak-1B - (jest to nazwa nieoficjalna, nadana mu przez żołnierzy) - modyfikacja wprowadzona w pułku myśliwskim mjr Szinkarienki. Znacznie polepszono aerodynamikę maszyny oraz wzmocniono uzbrojenie. Zastąpiono standardowy silnik M-105PA silnikiem o większej mocy M-105PF. Produkcja masowa Jaka 1B rozpoczęła się we wrześniu 1942.

Jak-1M - wersja o zmniejszonej masie, poprawionej aerodynamice z 1941r. Wybuch wojny przeszkodził w podjęciu produkcji seryjnej

Jak-1M - wersja z 1942r. Istniały 2 prototypy, być może były to zmodernizowane Jaki-1M z 1941r. Zmiany polegały na zmniejszeniu masy samolotu poprzez rezygnację z wyposażenia do lotów nocnych, instalacji tlenowej i jednego zbiornika paliwa. Samolot wykazywał lepsze osiągi niż Jak-1, stąd jesienią 1942r. rozpoczęto produkcję seryjną tej wersji. Dalsze prace nad tym samolotem polegające m.in. na zmniejszeniu rozpiętości skrzydeł, wymianie chłodnic wody i oleju doprowadziły do powstania Jaka-3.

Jak-7 (Jak-7UTI) - seryjna wersja samolotu I-26 UTI (UTI-26), będącego początkowo dwumiejscową szkolną wersją Jaka-1. I-30 - dalsze rozwinięcie konstrukcji I-26 z 1941r. Zastosowano metalowe usterzenie i całkowicie metalowy płat. Zbudowano 2 prototypy, produkcję seryjną uniemożliwił brak aluminium. Samolot czasami był oznaczany Jak-3. (Nie mylić z myśliwcem Jak-3 z 1943r., będącym rozwinięciem Jaka-1)

Oprócz wyżej wymienionych produkowane były liczne modyfikacje m.in. zimowy model z płozami oraz z oprzyrządowaniem do lotów nocnych w systemie obrony przeciwlotniczej. Istniała też możliwość przystosowania do lotów rozpoznawczych poprzez zamontowanie aparatu fotograficznego do zdjęć pionowych - AFA-Im. W czasie lotu fotograficznego należało lecieć ze stałą prędkością na stałej wysokości - najlepiej 1470m lub 1600m - wtedy otrzymywano zdjęcia w skali 1:7000 lub 1:8000.

Jak-1 stał się najbardziej rozpowszechnionym radzieckim myśliwcem, był używany w co trzecim pułku myśliwskim. Okazał się doskonałym myśliwcem do walk na dużych jak i małych wysokościach, przewyższał wszystkich przeciwników manewrowością, stabilnością w każdych warunkach lotu.

Łącznie w latach 1940-43 zbudowano 8734 egzemplarzy tego samolotu (z czego wersja B - 4188), z których do dziś zachował się Jak-1M nr 08110 w muzeum w Saratowie. Lotnictwo radzieckie używało Jaków-1 od początku do końca wojny niemiecko-radzieckiej. W chwili jej wybuchu było ich w pierwszej linii zaledwie kilkadziesiąt, ale ich liczba szybko wzrastała. Używała ich także 11 jugosłowiańska Dywizja Myśliwska zorganizowana 7 I 1945r. w oparciu o sprzęt radzieckiej 236 Dywizji Myśliwskiej oraz francuska Eskadra "Normandie Niemen" powstała w grudniu 1942r., a w sierpniu następnego roku przekształcona w pułk. We wrześniu 1943r. pierwsze 3 Jaki-1M pojawiły się w lotnictwie polskim, kiedy to zostały przekazane 1 PLM "Warszawa". Pierwszy lot bojowy piloci pułku wykonali 21 VII 1944r., kiedy to 2 z posiadanych 56 Jaków-1M eskortowały transportowiec Li-2. Ostatni lot bojowy na bardzo już zużytych Jakach-1 wykonano 3 V 1945r. Samolotami tego typu dysponowały również 9 PLM, 10 PLM i 15 Samodzielny Zapasowy Pułk Lotniczy, pojedyncze Jaki-1M znajdowały się również w innych jednostkach. Ostatnie samoloty tego typu zostały skasowane w II połowie 1946r.

Konstrukcja:
Jednosilnikowy, jednomiejscowy dolnopłat. Kadłub kratownicowy, spawany z rur stalowych, część przednia pokryta blachą duraluminiową, tylna oprofilowana drewnianymi listwami, kryta płótnem, płat i usterzenie drewniane. Podwozie klasyczne z kółkiem ogonowym, wciągane w locie.

Napęd:
Silnik 12-cylindrowy, rzędowy M-105P o mocy 1050 KM. W niektórych samolotach zamontowano silniki M-105PF o mocy 1180 KM (wersja M i B) lub M-105PA o mocy 1100KM. Śmigło trójłopatowe, metalowe.

Uzbrojenie:
Jak-1: działko SzWAK kal. 20 mm i 2 k.m. SzKAS kal. 7.7 mm
Jak-1B: działko SzWAK 20mm i 1 n.k.m. UBS 12.7mm
Jak-1M: działko SzWAK kal. 20 mm i 1 n.k.m. UBS kal. 12.7 mm
Ponadto istniała możliwość podwieszenia pod płatem 6 niekierowanych pocisków rakietowych RS-82 lub 2 bomb FAB-50 lub FAB-100. Rozwinięciem konstrukcji Jaka-1 były samoloty Jak-3, Jak-5 i Jak-7.

Dane techniczne:

	Jak-1	Jak-1B	Jak-1M
Długość	8.48 [m]	8.48 [m]	8.48 [m]
Rozpiętość	10 [m]	10 [m]	10 [m]
Powierzchnia nośna	17,15 [m2]	17,15 [m2]	17,15 [m2]
Masa własna	2455 [kg]	2316 [kg]	ok. 2400 [kg]
Masa startowa	2950 [kg]	2884 [kg]	ok. 2900 [kg]
Prędkoć max. na wys. 0 m	490 [km/h]	531 [km/h]	547 [km/h]
Prędkoć lšdowania	135 [km/h]	135 [km/h]	130 [km/h]
Czas wznoszenia na 5000m	5,4 [min]	5.0 [min]	4,1 [min]
Pułap	10 000 [m]	10 050 [m]	10 800 [m]
Zasięg	700 [km]	700 [km]	900 [km]
Rozbieg	340 [m]	Bd	Bd
Dobieg	540 [m]	Bd	Bd
Moc silnika	1050 [KM]	1180 [KM]	Bd