Operacje "Marita" i "Demon" - wojna w Grecji - 6 - 29. IV 1941 roku

Na jesieni 1940 roku, wojska włoskie postanowiły podjąć inicjatywę strategiczną, atakując tereny położone najbliżej ich stref wpływów. Głównym powodem takiego działania była chęć zamienienia Morza Śródziemnego w jezioro wewnętrzne strefy wpływów Włoskich, umocnienie pozycji państw osi na Bałkanach a także zdobycie ważnego przyczółka w basenie Morza Śródziemnego, którego zajęcie mogło przeważyć szalę w walkach o Egipt i bliski Wschód na korzyść państw osi. Nie bez znaczenia był także pewien kompleks Włoch, wynikającego z nieproporcjonalnej wielkości podbitych terenów w stosunku do podbojów Hitlera, który podporządkował trzeciej Rzeszy Austrię, Czechy, część Polski, Rumunię, Francję, Belgię, Holandię oraz Belgię i Norwegię. Posiadłości włoskie w Somalii, Trypolitanii oraz Albanii wyglądały więc dość mizernie. Wszystko to pchnęło Mussoliniego do podjęcia dwóch kampanii: uderzenia z Trypolitanii przez Cyrenajkę na Egipt 13. IX 1940 roku i 28. X 1940 r. na Grecję z terytorium Albanii. Obie ofensywy zakończyły się sromotną klęską - w Egipcie wojska marsz. Grazianiego zostały rozbite przez wojska gen. O'Connora a pościg brytyjski przyniósł utratę Bardii i Tobruku; w Grecji natomiast, szybko zmobilizowana armia grecka pokonała i zmusiła do odwrotu wojska włoskie.

Mimo wszystko, grecka armia gen. Papagosa, licząca prawie 500.000 żołnierzy w 21 dywizjach, z czego 15 brało udział w walkach na froncie albańskim, uległa poważnemu wyczerpaniu w trakcie 5-miesięcznych działań wojennych. W takiej sytuacji niewiele mogło zmienić przybycie w początkach marca Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego, składającego się z 2 DP Nowozelandzkiej, 6 DP Australijskiej, 1 BP brytyjskiej i dwóch pułków artylerii. Siły te, zwane "W-Force" liczyły ok. 60.000 żołnierzy i dowodzone były przez gen. Wilsona. Korzystając z posiłków, Grecy utworzyli na terytorium Grecji dwie nowe armie - Armię "Wschodnia Macedonia", liczącą 4,5 dywizji i broniącą Linii Metaksasa oraz Armię "Środkowa Macedonia" liczącą 2 dywizje i połączoną z "W-Force" i mającą zająć pozycje na zachodnim brzegu Wardaru.

Hitler początkowo nie zamierzał interweniować zbrojnie, liczac na możliwość pokojowego podporządkowania sobie Grecji, tak jak uczynił to z Austrią w 1938 i Czechami w 1939. Jednakże mimo wszystko, już 12. XII 1940 roku podpisał Dyrektywę OKW (Oberkommando Wehrmacht - Naczelne Dowództwo Sił Lądowych), zakładającą wykonanie operacji "Marita", w której na terytorium Grecji wkroczyć miały oddziały 12 Armii, składającej się z 19 dywizji w tym 5 pancernych, skoncentrowane wcześniej w Rumunii i przerzucone w przeddzień operacji na pogranicze bułgarsko-greckie.

Atak niemiecki nastąpił 6. IV 1941 roku, równocześnie z atakiem na Jugosławię. Sabotaż na przewożącym 200 ton trotylu okręcie "Clan Fraser" zniszczył całkowicie port w Pireusie, rozpraszając posiłki po mniejszych portach. Lewe skrzydło 12 Armii niemieckiej podjęło próbę szturmu na Linię Metaksasa, lecz poniosła ciężkie straty w walkach z Armią "Wschodnia Macedonia", wspomaganej przez 1 brytyjską brygadę pancerną i Dywizję Nowozelandzką. Jednakże 2 DPanc. uderzając z terenów Jugosławii na wschodzie zajęła Saloniki po czym oskrzydliła i odcięła Armię "WM" od zaopatrzenia, przez co doprowadziła do jej szybkiej kapitulacji. W międzyczasie, 9. IV w rejon Kastorii wchodzi XXXX Kzmot. Armia Środkowej Macedonii oraz Korpus Brytyjski w obliczu okrążenia i odcięcia od walczącej w Albanii Armii "Epir" wycofują się 12 kwietnia w rejon jeziora Butrinti, lecz jest już za późno. 13 kwietnia lewe skrzydło brytyjskie wycofuje się na linię Kozani-Grewena a następnego dnia Dywizja Nowozelandzka cofa się na pozycje wokół góry Olimp. 15 kwietnia XXXX KZmot odcina odwrót Armii "ZM" i doprowadza do załamania się i rozproszenia jednostek Armii "ŚM". W takiej sytuacji gen. Wilson podjął decyzję o ewakuacji na linii Termopile-Delfy. Siły brytyjskie były bowiem zbyt słabe a Grecy, korzystający z transportu pieszego i zwierzęcego - zbyt wolni aby zając nowe pozycje. W pięć dni później, wojska brytyjskie docierają do Termopil a oddziały SS "Leibstandarte Adolf Hitler" blokują przełęcz Metsovon - jedyną drogę odwrotu Armii "Epir", zmuszając jej dowódcę - gen. Tsolagoklu - do zawieszenia broni, który w trzy dni później zmieniono w formalny akt kapitulacji, podpisany w Salonikach przez tegoż samego generała, który został później premierem marionetkowego rządu, a król Grecji Jerzy II odleciał na Kretę wraz z ministrami już 21 kwietnia.

Początkowy plan obrony na przełęczy Termopilskiej wydawał się rozsądny, a premier Churchillowi marzyło się powtórzenie wyczynu Spartan. Utrzymanie wojsk niemieckich z dala od południowych wybrzeży Grecji zwiększało szanse brytyjskie na froncie południowym. Niepewna w tych dniach sytuacja Tobruku wymagała wzmocnienia jego załogi i dopiero po okrzepnięciu sytuacji lub w najlepszym wypadku - odepchnięciu wojsk osi od Tobruku, można byłoby wesprzeć oddziały w Grecji. Dodatkowym elementem spornym było użycie wojsk dominiów brytyjskich, a szafowanie zyciem tych żołnierzy mogłoby napiąć stosunki miedzy nimi a rządem Zjednoczonego Królestwa. Niestety, plany te nie przewidywały tak szybkich postępów armii niemieckiej oraz załamania się obrony na froncie albańskim. W obliczu poważnych strat, gen. Wavell zażądał natychmiastowej ewakuacji wojsk brytyjskich. Do tej operacji ściągnięto flotę z Krety i Iraku oraz część wolnej flotylli z Tobruku. Dyrektywa premiera i ministra obrony w dnia 18 kwietnia 1941 roku nie zawierała żadnych uzgodnień do spraw Krety, które odłożono na później, prowizorycznie wydając rozkaz rozpraszania sił stacjonujących na Krecie w celu uchronienia ich przed bombardowaniem niemieckim.

W nocy z 24 na 25 kwietnia rozpoczęła się operacja "Demon", która podobnie jak wcześniejsza operacja "Dynamo" miała na celu ewakuację żołnierzy brytyjskich. Admirał Cunningham przeznaczył do tego celu 6 krążowników i 19 niszczycieli oraz 11 transportowców i pomocnicze barki desantowe. Ewakuacja mogała być przeprowadzana jedynie po zapadnięciu zmroku ze względu na panowanie Luftwaffe w powietrzu. Niemcy, starający się całkowicie rozbić oddziały brytyjskie nie mogli dopiąć swego ze względu na silny opór i sprawną ewakuację. Ostatnią z prób przeszkodzenia w operacji "Demon" był desant na Pireus, przeprowadzony 26. IV 1941 roku. W desancie tym brali udział spadochroniarze z 2 pułku spadochronowego. Kompania saperów, mająca za zadanie zdobyć most na Przesmyku Korynckim zostałą desantowana na pokładach szybowców a 1 i 2 batalion 2 pułku spad. miał osłaniać jego działania. Mostu nie udało się zdobyć - został on zniszczony przypadkową eksplozją, lecz spadochroniarze zdobyli oba ujścia przesmyku, wzięli do niewoli załogę broniąca mostu i przejęli lotnisko w Koryncie. W dzień później saperzy przerzucili przez przesmyk most pontonowy o nośności 8 ton. Wskutek tego desantu, wojska brytyjskie zostały rozdzielone pomiędzy Peloponez i Attykę. 27 kwietnia Niemcy wkraczają do Aten a dwa dni później udaje się im zając cały Peloponez. Mimo tak szybkich postępów wojsk niemieckich, jedynie część formacji tyłowych dostała się w ich ręce, resztę udało się ewakuować w trwającej 5 nocy operacji. Pierwszej nocy uratowano 17000 żłnierzy, drugiej 19500. Wciągu następnych trzech nocy dokończono operację przy pomocy armii greckiej i stracie ok. 700 osób, transportowca "Slamack" oraz niszczycieli "Diamond" i "Wryneck". Mimo wszystko Brytyjczycy stracili prawie 12.000 żołnierzy i całą artylerię oraz sprzęt pancerny. Bardzo duże straty poniosły też jednostki armii i floty greckiej a pozostałości tej ostatniej przeszły pod kontrolę brytyjską.

Zająwszy Grecję, Niemcy skierowali wzrok na Kretę, której zdobycie mogło teoretycznie wspomóc walki w Egipcie dzięki opanowaniu baz lotniczych w Iraklionie i Retimo a bazy morskie w rejonie Galata-Chania pozwoliłyby na wzmocnienie ochrony konwojów płynących od Dunaju, wokół Peloponezu lub przez Przesmyk Koryncki na Adriatyk. To i możliwość zażegnania poważnego zagrożenia ataku lotniczego na zagłębia naftowe w Pitesti i Ploesti z baz kreteńskich przesądziły o zatwierdzeniu planu ataku na Kretę, opracowanego przez gen. Kurta Studenta, w który zaangażowano 8 KLot i 11 Kspad składającego się z 7DSpad, 5 Dywizji Górskiej oraz część 6 Dywizji Górskiej i 5 Dpanc- łącznie ponad 22.500 żołnierzy.

Mapa taktyczna

Dane ewakuacyjne Korpusu:

Siły W kraju podczas ataku Ewakuowane na Kretę a potem do Egiptu Bezpośrednio do Egiptu (w tym ranni)

Oddziały Zj. Król. 19206 5299 3200 4101

Australijskie 17125 6451 2500 5206
Nowozelandzkie 16720 7100 1300 6054

Razem 53051 18850 7000 15361

Straty w kampanii greckiej:

Siły Straty Procent strat ogólnych

Oddziały Zjedn. Król 6606 55,8

Oddziały Austral. 2968 25,1

Oddziały Nowozel. 2266 19,1

Razem 11840 100

"Marita"- operacja, mająca na celu błyskawiczne podbicie terenu Grecji i poporządkowanie jej władzom III Rzeczy. Zaprojektowana 12. XII 1940 roku, wprowadzona w życie w dniach 6 - 29 IV 1941 roku, zakończona pełnym sukcesem.

"Demon" - operacja ewakuacyjna dość dużą skalę, prowadzona przez flotę śródziemnomorską w celu uratowania wycofujących się oddziałów Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego gen. Wilsona, przeprowadzona w dniach 25-26. IV 1941 roku, zakończona częściowym sukcesem.