Technika

Wyrzutnie torpedowe - rys historyczny

Autor: Pawlo

Rozwój wyrzutni torpedowych wiąże się ściśle z rozwojem samych torped. Jako jedną z pierwszych wyrzutni można wymienić skonstruowaną w 1865 r. przez I. Aleksandrowskiego drewnianą, cylindryczną kratownicę. Wyrzutnia ta była zanurzona w wodzie i torpeda wychodziła z niej po uruchomieniu silnika. W 1876 r. S. Makarow zaproponował zamontowanie takich wyrzutni torpedowych na kutrach parowych, znajdujących się na wyposażeniu większych okrętów wojennych. Wyrzutnie zamontowano wraz z torpedami pod stępką kilku kutrów floty rosyjskiej.

Pierwszy atak tych kutrów był wykonany podczas wojny rosyjsko-tureckiej (1877-1878) na okręty tureckie na redzie portu Batumi. Obiektem ataku był turecki okręt "Intibach", posiadający wyporność ok. 700 ton. W wyniku przeprowadzonej akcji kutrów parowych "Czesma" i "Sinop", "Intibach" zatonął trafiony dwiema torpedami. Osiągnięcie tak oszałamiającego rezultatu pociągnęło za sobą szybki rozwój torped oraz wyrzutni torpedowych. Nieco później powstała nowa klasa okrętów - "minowce", na których, w części dziobowej, montowano wyrzutnie torpedowe w kształcie metalowych cylindrów. Torpedy były wystrzeliwane z takich wyrzutni za pomocą strumienia wody, który wydobywał się ze specjalnego zbiornika pod wpływem sprężonego powietrza. W następnych typach wyrzutni sprężone powietrze było podawane bezpośrednio do wnętrza wyrzutni.

Na przełomie XIX i XX w . powstały nowe formy prowadzenia walki na morzu. Spowodowały one potrzebę skonstruowania nowych typów wyrzutni torpedowych. Tak powstały burtowe (trawersowe) wyrzutnie okrętów podwodnych. Przy ich opracowaniu konstruktorzy napotkali wiele trudności technicznych, które były związane przede wszystkim z ręczną regulacją dopływu sprężonego powietrza do wnętrza wyrzutni. Z powodu zbyt szybkiego podawania powietrza w rufowej części torped powstawały deformacje. W przypadku zbyt wolnego podawania powietrza torpeda nie osiągała wymaganej prędkości początkowej (wylotu), co powodowało zaklinowywanie się torped w wyrzutniach. Powyższe niedomagania zostały usunięte w następnych typach wyrzutni torpedowych.

W tłokowej wyrzutni, na przykład, umieszczano torpedę wewnątrz półokrągłego cylindra (tłoka), który znajdował się wewnątrz wyrzutni. Podczas strzału tłok przesuwał się wraz z torpedą pod wpływem sprężonego powietrza. Tłok był wysuwany na zewnątrz kadłuba okrętu podwodnego, zmniejszając tym samym napór wody na samą torpedę. Taki sposób wystrzeliwania torped likwidował możliwość uszkodzenia torpedy w czasie strzału. Dalszy rozwój wyrzutni torpedowych dotyczył rurowych (cylindrycznych) wyrzutni, które w wyniku wielu wprowadzonych ulepszeń osiągnęły wysoki stopień doskonałości.

Pierwsze rurowe wyrzutnie skonstruowano w latach 1901-1904 i zamontowano na burtach okrętów nawodnych poniżej linii wodnej. W tych wyrzutniach, w celu kompensacji naporu wody, wylot profilowano w kształcie rozszerzającego się cylindra. Duży wkład pracy w konstruowanie i ulepszanie wyrzutni torpedowych włożył A. Kryłow - twórca pierwszej teorii projektowania wyrzutni torpedowych. Z upływem czasu konstrukcja wyrzutni uległa dalszym udoskonaleniom.

Główną zaletą wyrzutni z okresu 1913-1920 było umieszczenie w niej nowego zaworu strzelniczego specjalnej konstrukcji. Zawór ten pozwalał na stopniowe podawanie zwiększającej się ilości powietrza, w miarę przesuwania się torpedy wewnątrz wyrzutni. Taka zasada wystrzeliwania jest stosowana również we współczesnych wyrzutniach torpedowych okrętów podwodnych. W latach 30-tych na okrętach podwodnych zaczęto umieszczać wyrzutnie również w rufowej części tych okrętów.

W związku z koniecznością skrytego działania okrętów podwodnych pojawia się konieczność wystrzeliwania torped bez wychodzenia powietrza użytego do wystrzelenia torpedy z wyrzutni na powierzchnię morza. Poza tym podczas wystrzeliwania większej ilości torped trudno było utrzymać okręt podwodny na głębokości peryskopowej. W rezultacie wielu doświadczeń na krótko przed rozpoczęciem II wojny światowej powstał tzw. system (urządzenie) strzału dyskretnego, który pozwalał na skryte wystrzeliwanie torped z głębokości peryskopowych (10-15 m). Dalszy rozwój tych urządzeń poszedł w kierunku zwiększenia głębokości strzału.

Wyrzutnie torpedowe okrętów nawodnych

Współczesne wyrzutnie okrętów nawodnych przeznaczone są nie tylko do nadania torpedzie odpowiedniej prędkości wylotowej, lecz także do zadania wymaganego kierunku ruchu. Początkowo na okrętach nawodnych, oprócz wyrzutni rozmieszczonych poniżej linii wodnej, stosowano tzw. zrzutnie torped. Były to urządzenia, które nie posiadały możliwości nadania torpedzie prędkości początkowej (większej niż prędkość okrętu strzelającego ), co powodowało powstawanie dużych przegłębień w początkowej fazie ruchu torpedy i nie pozwalało na wykorzystanie uzbrojenia torpedowego w rejonach małych głębokości. Zrzutnie torped stosowane są do dnia dzisiejszego, lecz tylko na szybkich okrętach-kutrach torpedowych niektórych typów.

Współczesne rurowe wyrzutnie torpedowe okrętów nawodnych posiadają średnicę nieco większą niż torpedy i zapewniają nadanie im prędkości wylotu około 12-18 m/s. Do wystrzelenia torped stosuje się przeważnie dwa sposoby odpalania - pneumatyczny i prochowy. Na okrętach nawodnych, w zależności od potrzeb i przeznaczenia tych okrętów, umieszcza się wyrzutnie, składające się z jednej, dwóch, trzech, czterech i pięciu rur torpedowych. Większość dużych okrętów jest również wyposażona w specjalne wyrzutnie torped, przeznaczonych do zwalczania okrętów podwodnych.

Wyrzutnie torpedowe okrętów podwodnych

Wyrzutnie współczesnych okrętów podwodnych są, podobnie jak na okrętach nawodnych, rurami, składającymi się z kilku segmentów połączonych ze sobą za pomocą specjalnych kołnierzy. W ich wnętrzu znajdują się pierścienie uszczelniające i prowadnice, w które wchodzą występy torped, zabezpieczające je przed obracaniem się wewnątrz wyrzutni. Rozwiązania konstrukcyjne wyrzutni okrętów pod wodnych są różnorodne i można je zgrupować w trzy podstawowe grupy, według zastosowanego sposobu odpalania.

Hydrauliczny sposób odpalania

W wyrzutnie z hydraulicznym sposobem odpalania wyposażone są między innymi niektóre atomowe okręty podwodne. Podstawowym elementem tego sposobu odpalania jest tłok, który przemieszcza się pod wpływem przesunięcia tłoka znajdującego się w cylindrze powietrznym, co następuje po otwarciu zaworu strzelniczego. Przy tym woda z cylindra wodnego przedostaje się do tylnej przestrzeni wyrzutni, powodując powstanie nadciśnienia, które nadaje torpedzie prędkość początkową około 12 m/s. Powyższy sposób wystrzeliwania torped nie powoduje powstawania nadmiernych szumów podczas strzału, co ma ważne znaczenie we współczesnych warunkach walki.

Mechaniczny sposób odpalania

W odróżnieniu od poprzedniego sposobu prędkość początkowa nadana jest torpedzie przez specjalny trzpień, połączony z tłokiem cylindra powietrznego. Wadą tego sposobu są duże rozmiary wyrzutni torpedowych, co pozwala na zastosowanie takich wyrzutni tylko na dużych okrętach podwodnych.

Powietrzny sposób odpalania

Podstawowymi elementami tego sposobu odpalania są:
- hermetycznie zamknięta rura wyrzutni;
- system odpalania powietrznego;
- mechanizm otwierania i zamykania pokrywy przedniej ;
- system zapełniania wodą i osuszania wyrzutni, oraz inne.

Po otwarciu zaworu strzelniczego powietrze z butli wchodzi do przestrzeni "zatorpedowej" wyrzutni, powodując w niej wzrost ciśnienia i nadanie torpedzie prędkości. Do wyrzutni wchodzi tylko taka ilość powietrza, która potrzebna jest do zapewnienia odpowiedniej prędkości początkowej torpedzie, zaś pozostała ilość powietrza pozostaje w butli strzelniczej odcięta przez specjalny zawór. Po osiągnięciu przez torpedę wymaganej prędkości początkowej specjalne urządzenie (automat strzału dyskretnego) powoduje otwarcie zaworu i usunięcie zużytego powietrza z wyrzutni do wnętrza kadłuba OP, przez co osiąga się tzw. skrytość wystrzelania torpedy.