Technika

Rozwój techniki wojskowej w okresie II wojny światowej

Autor: Falcon

W 1933 roku w Niemczech do władzy dochodzi Adolf Hitler. Zostaje kanclerzem Niemiec. Jest to okres wielkiego kryzysu gospodarczego w Europie i nie tylko. Panuje wielkie bezrobocie, bieda i głód. Hitler dzięki swoim populistycznym hasłom i obietnicom stworzenia wielkiego dobrobytu w przyszłości zyskuje coraz większe poparcie społeczne i polityczne. W 1934 zostaje prezydentem i ogłasza się wodzem. Bezpardonowo rozprawia się z opozycją, a dla niewygodnych obywateli tworzy obozy koncentracyjne. Pomimo zakazu Ligi Narodów, wprowadza w życie politykę zbrojeń i pokojowych podbojów. W szybkim tempie powstają zakłady przemysłowe nastawione na produkcję sprzętu dla wojska. Funkcjonujące dotychczas fabryki zmieniają również profil produkcji na wojskowy. W 1936 roku Hitler zajmuje Nadrenie, w 1938 przyłącza do Rzeszy Austrię, a w 1939 wkracza do Czech. Europa jest zaniepokojona. W większości państw rozpoczyna się wyścig zbrojeń.

Od przejęcia przez Hitlera władzy szybko następują przeobrażenia ilościowe i jakościowe w armii niemieckiej. W 1939 roku lotnictwo praktycznie nie istnieje, poza kilku setkami wyszkolonych lotników, wojska lądowe liczą jedynie 7 dywizji oraz 3 dywizje lekkiej kawalerii. Nie ma ani artylerii ciężkiej, ani jednostek opancerzonych. Flota składa się z 1 nowoczesnego pancernika i nie posiada żadnej łodzi podwodnej.

W 1939 roku, kiedy wybucha wojna, 2,5 mln żołnierzy niemieckich wojsk lądowych zgrupowanych jest w 104 wielkich jednostkach o różnej sile i strukturze. Z 6 dywizji pancernych aż 5 jest gotowych do natychmiastowej walki, podobnie jak 4 dywizje zmotoryzowanej piechoty, 4 dywizje lekkie oraz 3 dywizje górskie. Lotnictwo liczy sobie 302 eskadry, czyli około 4000 samolotów, w tym ponad 1500 bombowców i około 1100 myśliwców. Do tego należy dodać 21 pułków artylerii przeciwlotniczej, które liczebnie stanowią jedną trzecią sił Luftwaffe. Ogólnie w lotnictwie służy około 1,2 mln ludzi. Marynarka wojenna (Krigsmarine) posiada 2 wielkie pancerniki, 3 pancerniki "kieszonkowe", 2 ciężkie krążowniki, 6 krążowników lekkich, 22 niszczyciele, 12 torpedowców i 57 łodzi podwodnych (U-Boot).

W tym okresie rządy państw europejskich i nie tylko, pod wpływem rozwoju sytuacji w Niemczech, przystępują również do zwiększania stanów osobowych swych armii i poprawy ich wyposażenia. Konstruktorzy na całym świecie prześcigają się w nowych pomysłach, dostrzegając w tym szansę urzeczywistnienia swych marzeń i zarobienia wielkich pieniędzy. Istniejące wyposażenie żołnierzy i środki walki są coraz lepsze i pojawiają się nowe konstrukcje.

W wojskach lądowych zmiany w technice związane są z rozwojem mechaniki, a w szczególności pojazdów z silnikiem spalinowym. Coraz większego znaczenia na polu walki nabiera samochód. Wypiera on powszechnie wykorzystywanego konia, chociaż nie możemy tu mówić o zmierzchu takich formacji wojskowych, jak kawaleria, która przetrwała do zakończenia II wojny światowej. To jednak koń mechaniczny okazał się trwalszy, wytrzymalszy i szybszy. Wyposażenie wojsk w pojazdy z silnikiem spowodowało, że można je przemieszczać na bardzo duże odległości i w krótszym czasie. Służą one również do dostarczania walczącym wszelkiego zaopatrzenia. Nie bez znaczenia jest również wprowadzenie samochodu jako pojazdu sanitarnego. W tym czasie rozwój przeżywają koncerny i fabryki produkujące samochody.

W Niemczech Opel produkuje ciężarówki Opel Blitz, a Ferdynand Porsche wpada na pomysł wyprodukowania samochodu terenowo-osobowego. Tak powstaje słynny Volkswagen typ 82 Kubelwagen i jego wersja rozwojowa - Volkswagen typ 166 Schwimmwagen (w tym czasie najmniejsza amfibia na świecie). Na potrzeby armii samochody osobowe dla wyższych oficerów niemieckich i samochody ciężarowe dla szersze go stosowania produkuje Mercedes - Benz. Amerykański Ford Motors Company konstruuje jeden z najwytrzymalszych i najszerzej stosowanych aut terenowych - Willys Jeep. Tylko w okresie II w.ś. powstaje 640 tys. tych aut. Brytyjczycy tworzą ciężkie samochody osobowo - terenowe Chevrolet, a Rosjanie całą gamę samochodów ciężarowych ZIS i samochody osobowo-terenowe GAZ, które są przystosowane do poruszania się w trudnych warunkach klimatycznych i terenowych Rosji. W Polsce produkuje się Ursusy. Na podwoziach samochodowych powstaję samochody specjalnego przeznaczenia, np.: samochody i autobusy sztabowe, samochody dowodzenia, samochody z zamontowanym uzbrojeniem jak np. radziecki zestaw wyrzutni pocisków rakietowych Katiusza.

Wnioski z toczących się walk na różnych frontach oraz rozwój motoryzacji umożliwiają konstruowanie pojazdów opancerzonych. Idea budowy tych samochodów to ochrona załogi oraz szybkość przemieszczania. To tzw. pojazdy dowodzenia, przeznaczone dla dowódców a wyposażone w lekkie uzbrojenie oraz odpowiednią liczbę środków łączności. Prekursorami w konstrukcji tych pojazdów byli Niemcy z całą gamą samochodów tzw. Sd.Kfz. Brytyjczycy natomiast tworzą dwuosobowy samochód pancerny Scout Car Daimler "Dingo".

Konstruktorzy pracują również nad cięższymi samochodami opancerzonymi służącymi do przewozu kilku lub kilkunastu żołnierzy. Uzbrojenie tych pojazdów jest coraz lepsze, a tylne zawieszenie kołowe zamienia się na trakcję gąsienicową. Dalszy kierunek rozwoju tych pojazdów to nośniki uzbrojenia. Tak powstają samobieżne zestawy przeciwlotnicze, przeciwpancerne, artyleryjskie, bezpośredniego wsparcia pola walki. W tej dziedzinie również przodują Niemcy. Amerykanie tworzą rodzinę samochodów zwanych popularnie Half Truck.

Okres II w.ś. to również a może przede wszystkim rozwój broni pancernej. Czołg na polu walki staje się podstawowym środkiem walki. Jest powszechnie stosowany na wszystkich frontach. Konstruktorzy starają się zaspokoić potrzeby wojskowych, którzy domagają się pojazdów manewrowych, dobrze opancerzonych i silnie uzbrojonych. Mają być zdolne do prowadzenia działań na bardzo zróżnicowanym terytorium Europy, na bezdrożach i w niskich temperaturach Związku Radzieckiego jak również w warunkach dużego zapylenia i wysokich temperatur Afryki.

W rezultacie zakrojonych na szeroką skalę badań i prób w Niemczech powstaje seria czołgów nazwana PanzerKampfwagen. Konstrukcje niemieckie idą w kierunku dobrego opancerzenia chroniącego załogę i silnego uzbrojenia. Tak powstaje cała seria czołgów Pantera i Tygrys. Uznaje się, że są to jedne z najlepszych czołgów II wojny światowej. Założenie, że czołg ma być silnie opancerzony, powoduje iż są one coraz większe i coraz cięższe. Na przykład Tygrys Królewski waży blisko 70 ton i jest najcięższym i najlepiej opancerzonym czołgiem II wojny światowej. Tylko niewiele ustępuje mu Pantera. Według statystyk prowadzonych przez sztaby sił lądowych USA zniszczenie jednej Pantery kosztuje 5 Shermanów lub około 9 T-34/85. Pod koniec wojny powstaje czołg o nazwie Maus, którego ciężar sięga blisko 100 ton, jednak nie znajduje on uznania ze strony wojskowych, co powoduje, że nie zostaje wprowadzony na uzbrojenie.

W tym czasie w ZSRR powstaje czołg średni T34/76. Jest to czołg niezbyt dobrze uzbrojony, ale jego największą zaletą jest zwrotność. Jego wersja rozwojowa T-34/85 staje się największym zagrożeniem dla niemieckich "pancerniaków". Brak dobrego pancerza nadrabiany jest zwrotnością, co daje duże możliwości różnorodnego działania. W efekcie odnoszą one szereg sukcesów. Do najbardziej spektakularnych zaliczyć należy zwycięstwo w największej bitwie pancernej II w.ś. na Łuku Kurskim. Rosjanie próbują również sił w konstruowaniu czołgów ciężkich i to z powodzeniem. Powstaje czołg IS - 2 i IS - 3 oraz KW. Są to czołgi o grubym pancerzu i uzbrojeniu, którego kaliber sięga 100mm. Czołg T-34/85 w wersji wojennej, który poruszać się może o "własnych siłach" oraz IS - 3, jeden z dwóch jakie były na uzbrojeniu WP można oglądać w Muzeum Broni Pancernej przy CSWL w Poznaniu.

Brytyjczycy budują głównie lekkie i szybkie czołgi rozpoznawcze Cromwell i Grant. Najsłynniejszym amerykańskim czołgiem jest M4 Sherman, który posiada gruby pancerz odlewany, lecz słabą armatę, co zmuszało go do starć na niewielkich odległościach. Poza tym mają jeszcze wadę, o której warto wspomnieć. Paliwem napędowym dla tych czołgów jest benzyna a więc materiał łatwopalny, co powoduje, że prawie każde trafienie tego czołgu kończyło się pożarem. Dlatego czołg ten wśród załóg nosił niechlubną nazwę "zapalniczka".

W związku z pojawieniem się czołgu na polu walki naturalnym stało się konstruowanie środków zdolnych do ich zwalczania. Tak powstały środki przeciwpancerne. Na początku są to ciągnione armaty do zwalczania czołgów i wspierające piechotę. Później zaczęto osadzać te działa na podwoziach czołgowych i obudowywać pancerzem. Takie zestawienie elementów zapewniło przede wszystkim mobilność i dużą skuteczność tej broni. Artyleryjskie działa samobieżne mają wygląd trochę przypominający czołgi.

Ponadto Niemcy wprowadzają nową broń - Panzerfaust. Jest to podręczna, przenośna broń przeciwpancerna, przystosowana do obsługi przez jedną osobę. Składała się z rury gazowej i pocisku kumulacyjnego. Skuteczny zasięg tego urządzenia to 30 - 40 metrów. Wkrótce po wprowadzeniu jej do użytku alianci konstruują broń o podobnej budowie i takim samym przeznaczeniu (USA - Bazooka, Anglia - PIAT). Nowa konstrukcja stała się niebezpieczną bronią w rękach doświadczonego grenadiera.

Mówiąc o wojskach lądowych nie sposób nie wspomnieć o szarej piechocie, jej wyposażeniu i uzbrojeniu. Każda armia w miarę swoich możliwości wprowadza zmiany w tym względzie. Żołnierz wyposażony jest w pistolety i karabiny z wymienianymi magazynkami. Ich szybkostrzelność jest coraz większa. Na masową skale wprowadzona zostaje broń maszynowa - karabiny i pistolety. Przoduje tu niemiecki MP-40 Schmeiser, rkm MG-42, amerykański Thompson i Browning, brytyjski Sten i ckm Vickers oraz radziecki PPSz wz.41 zwany potocznie pepeszą.

Żołnierze wyposażani są w granaty ręczne obronne, zaczepne, przeciwpancerne i dymne. Istotne staje się również inne wyposażenie począwszy od umundurowania, które nie służy już tylko do odróżnienia żołnierzy różnych armii i formacji, ale także do tego by chronić przed różnymi warunkami atmosferycznymi, a przede wszystkim przed wzrokiem przeciwnika. Pojawiają się pierwsze mundury w barwach maskujących tzw. panterki. Inne mundury mają piechurzy, inne czołgiści a jeszcze inne żołnierze jednostek specjalnych. Różne jest również ich wyposażenie.

Drugą dziedzinę szybkiego rozwoju techniki w II w.ś. stanowi lotnictwo. Bardzo szybko rozwija się lotnictwo myśliwskie, które jest najbardziej manewrowym elementem obrony powietrznej. Przeznaczone jest do zwalczania środków napadu powietrznego na bliskich i dalekich podejściach oraz ubezpieczenia działań bojowych własnego lotnictwa. W rozwoju tego lotnictwa przodują Niemcy, którzy opracowują samoloty m.in. Focke-Wulf i Messerschmitt. Jednak za najsłynniejszy myśliwiec II w.ś. zostaje uznany angielski Spitfire (plujący ogniem). To bezapelacyjny zwycięzca bitwy o Anglię. Na potwierdzenie tego faktu nożna przytoczyć autentyczne zdarzenie, które miało miejsce w końcowym okresie tej bitwy kiedy jeden z niemieckich dowódców jednostek lotniczych - mjr Galland, zapytany przez marszałka Goringa co potrzebuje aby zniszczyć lotnictwo angielskie, zażądał eskadry Spitfire' ów.

W siłach powietrznych wykształca się lotnictwo bombowe, przeznaczone do wykonywania uderzeń na obiekty lądowe i morskie, przy użyciu dużej ilości bomb. Rozwój tego lotnictwa uzależniony jest od ogólnych planów polityczno - strategicznych państw uczestniczących w wojnie. W Niemczech i ZSRR położono nacisk na rozwój lotnictwa, którego głównym zadaniem jest wsparcie działań wojsk lądowych, przede wszystkim wojsk pancernych i zmechanizowanych, zwalczanie lotnictwa przeciwnika na lotniskach oraz dezorganizacja zaplecza. Rosjanie pracują nad nowymi typami samolotów w firmach Iliuszyn oraz Jakowlew. W Anglii samolotów Liberator, Wellington czy Halifax używa się głównie do wykonywania samodzielnych uderzeń na ośrodki przemysłowe, wojenne i bazy morskie. W okresie II w.ś. obowiązuje zasada zmasowanego użycia lotnictwa bombowego. Takie operacje noszą nazwę "nalotów dywanowych", w których często brało udział po kilkaset samolotów. Amerykanie głównie pracowali nad rozwinięciem lotnictwa bombowego dalekiego zasięgu. Stąd konstrukcje tj. Beoing B-17 - latająca forteca. Warto tu wspomnieć, że w 1939 roku to Polska wprowadziła na uzbrojenie samolot bombowy PZL 37B Łoś, który został uznany za najnowocześniejszy na świecie samolot tego typu.

W tym okresie II w.ś. powstaje lotnictwo pokładowe. Jest to lotnictwo stacjonujące na pokładach specjalnie przystosowanych okrętów - lotniskowców. Mogą one wykonywać zadania z dala od naziemnych lotnisk. W tej dziedzinie przodują Japończycy którzy posiadają lotniskowce m.in. Taiho, Shinano i Amerykanie ze swoimi lotniskowcami Enterprise i Hornet . Nie sposób nie wspomnieć tu o wykorzystaniu przez Japończyków lotnictwa pokładowego, m.in. samolotów Zero do ataku na Pearl Harbour 7.12.1941r.

Trudno mówić, że w tym czasie wykształca się lotnictwo rozpoznawcze, ale pojawiają się samoloty wyspecjalizowane do prowadzenia rozpoznania lub jak wtedy się określało do prowadzenia obserwacji. Prowadzą one działania na korzyść dowódców wszystkich rodzajów wojsk. Są ściśle związane z taktycznymi jednostkami wojsk lądowych.

Marynarka wojenna również podejmuje trudy zwiększania i ulepszania swojego asortymentu wojskowego. Powstają ciężko opancerzone i dobrze uzbrojone niszczyciele i krążowniki o znacznie większym tonażu. Największą flotę tego okresu posiada Wielka Brytania, na której wyposażeniu są statki wszystkich rodzajów (od promów poprzez torpedowce, krążowniki, niszczyciele do pancerników i łodzi podwodnych). Marynarka , obok lotnictwa stanowi pięść uderzeniową tego wyspiarskiego państwa.

Niemiecka Kriegsmarine słynie ze swoich pancerników (np. superpancernik Bismarck), ale przede wszystkim z wytrzymałych U-Bootów. Są one zdolne do wykonywania manewrów na znacznych głębokościach, przy przygniatającym ciśnieniu.

Stany Zjednoczone i Japonia, z powodu swego położenia geograficznego, wprowadzają nowe okręty - lotniskowce - zdolne do przewożenia dużej liczby samolotów wraz z wyposażeniem i zaopatrzeniem. Były to swego rodzaju miasteczka na wodzie. Stacjonowały głównie na Atlantyku i Pacyfiku, skąd bezpośrednio prowadzono działania wojenne. Jedną z najbardziej znanych bitew z udziałem lotniskowców jest bitwa o wyspę Midway. Walki prowadzone przez te okręty nie są typowymi starciami jednostek pływających, ale starciami samolotów, które stacjonują na statku.

Wraz z wprowadzeniem lotniskowców rozpoczynają się prace nad przystosowaniem samolotów do nowych warunków startowych. Wyposaża się je w lepsze silniki, które umożliwiają startowanie z krótkiego pasa.

W toku walk okazuje się, że problemem jest zwykłe porozumiewanie się, a w tym także przekazywanie rozkazów. Zdarza się tak, iż nadchodzą za późno drogą tradycyjną, czyli przez telefon, czy pocztą. Wprowadzono więc nowy środek komunikacji - radiostację. Umożliwia ona porozumiewanie się na znaczne odległości między np. żołnierzami zamkniętymi w czołgu, a dowództwem oddalonym od linii frontu.

Kiedy w Londynie zaczęto bać się inwazji i nadlatujących niespodziewanie wrogich bombowców, fizyk Robert Watson-Watt (kierownik stacji badawczej) rozpoczyna prace nad wykrywaniem jakiegokolwiek ruchu w powietrzu za pomocą wysyłanych i odbijanych fal radiowych. Wyświetlane na monitorze fale umożliwiają określenie kierunku i szybkości lotu maszyny. Ta nowa konstrukcja jest ulepszana i wkrótce jej zasięg wykrywania wynosi około 165 km, czyli dosięga do lotnisk niemieckich rozmieszczonych na terenie okupowanej Francji. To kolejny atut Zjednoczonego Królestwa. Dzięki stacjom radiolokacyjnym, umieszczonym na całym południowym wybrzeżu, Anglicy wykryli nadciągające zagrożenie, skoncentrowali swoje siły i zdołali odeprzeć wroga w czasie bitwy o Wielką Brytanię.

Pod koniec II w.ś., kiedy szczęście zaczyna sprzyjać aliantom, niemieccy inżynierowie i technicy wojskowi konstruują tzw. broń odwetową - rakiety dalekiego zasięgu V-1. Wyglądają one jak bezzałogowe samoloty i przysparzają wojskom sprzymierzonym wiele problemów. Jednak już wkrótce polscy piloci wymyślają sposób pozbycia się tego wynalazku. Szybkość rakiety jest porównywalna z prędkością radzieckiego samolotu Jak-9, więc podlatują skrzydłem do steru pocisku, wykonują przechył, a rakieta gubiła tor lotu i spadała na ziemię. W odpowiedzi na zaradność pilotów, powstaje forma rozwojowa broni niemieckiej - rakiety V-2. Dzięki nowemu napędowi stanowią ogromne zagrożenie dla miast, fabryk i innych ważnych punktów strategicznych. Na szczęście Niemcy nie zdążyli użyć ich na większą skalę, ponieważ Alianci wkroczyli na tereny Rzeszy i zajęli poligony wojskowe, skąd wystrzeliwane były pociski.

Wiadomo, że Niemcy, Rosja i USA pracują nad stworzeniem nowej, silniejszej bomby, zdolnej do zniszczenia całego miasta za jednym nalotem. W głębi Rosji, inżynierowie zbiegli ze Stanów Zjednoczonych, konstruują bombę nowej generacji - najbardziej śmiercionośną ze wszystkich. Nazywa się ją atomową lub też jądrową. Jej charakterystyczną cechą jest grzyb powstały w momencie wybuchu. Są to tony ziemi i innych gruzów wyniesionych w powietrze. Fala uderzeniowa powoduje całkowite zniszczenie w promieniu kilku kilometrów od miejsca eksplozji. W czasie II w.ś. odnotowano tylko dwa przypadki użycia tejże broni. Dokonali tego Amerykanie już po zakończeniu wojny w Europie, w trakcie walk z Japonią. Pierwsza bomba spadła 6 sierpnia 1945r. na Hiroszimę, a druga na Nagasaki. Ogromne straty i brak środków do walki zmusiły Japonię do poddania się.

Tak więc II wojna światowa jest na pewno okresem zła i terroru niemieckiego, ale również przyspieszonego rozwoju techniki, głównie wojskowej. W tym okresie powstało wiele urządzeń, które dzisiaj noszą miano codziennego użytku np. lodówka. Mimo wszystko miejmy nadzieję, że nie będzie już kolejnych wojen światowych.